وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ غافر ۶۰
«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم» مراد از «دعاء: خواندن»،
وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ غافر ۶۰
«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم» مراد از «دعاء: خواندن»، درخواست جلب منافع و دفع زیان از بارگاه پروردگار، یا عبادت و یگانه‌پرستی وی است. البته دعا در ذات خویش عبادت است بلکه دعا چنان‌که درحدیث شریف آمده: «مغز عبادت است». همچنین در حدیث شریف آمده است: «إن لربکم فی بقیه أیام دهرکم نفحات، فتعرضوا له، لعل دعوه أن توافق رحمه فیسعد بها صاحبها سعاده لا یخسر بعدها أبدا: قطعا پروردگارتان در بقیه ایام روزگار «زندگی» تان، دهش‌ها و بخشش‌هایی دارد پس خود را برای آنها پیش افگنید؛ چه‌بسا دعایی با رحمتی موافقت و همراهی کند پس صاحبش به‌وسیله آن به سعادتی نایل گردد که بعد از آن هرگز و برای همیشه زیانمند نشود».
البته این آیه، خود در این باب حجت است زیرا خداوندأ خودش فرموده: (مرا به دعا بخوانید تا برایتان اجابت کنم)، سپس به‌دنبال آن فرمود: «در حقیقت، کسانی که از عبادت من» یعنی: از دعای من «استکبار می‌ورزند، زودا که به خواری و زاری وارد دوزخ شوند» این هشداری است سخت به کسانی که از دعا نمودن به بارگاه خداأ تکبر می‌ورزند. بنابراین، کسی که برآوردن حاجات، جلب منفعت و دفع ضرر را از مردگان بخواهد، در واقع با این دعای خویش، آنها را عبادت کرده و چیزی را برایشان صرف کرده که صرف کردن آن جز برای خدای سبحان جایز نیست. از این که بگذریم؛ دعای غیر خداوندأ برای دعاکننده هیچ سودی دربر ندارد زیرا تنها کسی که بر اجابت کردن دعا تواناست، خدای سبحان است بنابراین، او بندگانش را به دعا کردن و درخواست حاجات از بارگاه خود دستور داده و در این صورت، اجابت دعایشان را وعده داده است و وعده او نیز حق است پس ای بندگان خدا! خواسته‌های خود را به خداوندأ متوجه سازید و درخواسته‌های خود بر ذاتی تکیه کنید که شما را به توجیه این درخواستها به‌سوی خویش فرمان داده و اجابت آنها را نیز برای شما تضمین کرده است. آری! اوست ذات بخشنده کریمی که دعای دعاکننده را اجابت می‌کند و بر کسانی که نیازها و حوایج خود را در امور دنیا و دین از فضل بزرگ و ملک فراگیر و وسیع او درخواست نمی‌کنند، خشم می‌گیرد چنان‌که در حدیث شریف آمده است: «من لم یدع الله عزوجل غضب علیه: هرکه به بارگاه خدای عزوجل دعا نکند، حق تعالی بر او خشم می‌گیرد».
وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ «۶۰»
و پروردگارتان گفت: «مرا بخوانید تا براى شما اجابت کنم. همانا کسانى که از عبادت من سر باز زده و تکبّر مى‌ورزند به زودى با سرافکندگى به جهنّم وارد مى‌شوند».
نکته ها
سؤال: با این که خداوند وعده‌ى استجابت داده است، «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» چرا برخى دعاهاى ما مستجاب نمى‌شود؟
پاسخ: الف) بعضى اعمال نظیر گناه و ظلم و خوردن لقمه‌ى حرام و عفو نکردنِ کسانى که از ما عذرخواهى مى‌کنند، مانع استجابت دعا مى‌شود.
ب) گاهى مستجاب شدن دعاى ما نظام آفرینش را به هم مى‌ریزد، نظیر دانش آموزى که در امتحان جغرافیا در پاسخ این سؤال که آیا سطح دریاها بالاتر است یا کوه‌ها؟ چون به اشتباه نوشته بود «سطح دریاها بالاتر است!» از خداوند خواسته بود که این دو را جا به جا کند تا او نمره‌ى قبولى بگیرد!
به هر حال خداوند همان گونه که قادر است، حکیم نیز هست.
ج) گاهى آن دعا مستجاب نمى‌شود، ولى مشابه آن مستجاب مى‌شود.
د) گاهى اثر دعا در آینده‌ى خود انسان یا خانواده و نسل او یا در قیامت نتیجه مى‌دهد و فورى مستجاب نمى‌شود.
هر دعایى که مستجاب نشود در حقیقت دعا نیست، چون دعا به معناى طلب خیر است و بسیارى از خواسته‌هاى ما شرّ است نه خیر.جلد ۸ – صفحه ۲۸۰
آداب دعا در قرآن
۱. دعا همراه ایمان و عمل صالح باشد. «یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» «۱»
۲. با اخلاص باشد. «فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ» «۲»
۳. با تضرّع و مخفیانه باشد. «ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَهً» «۳»
۴. با بیم و امید باشد. «وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً» «۴»
۵. در ساعاتى خاص باشد. «یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداهِ وَ الْعَشِیِّ» «۵»*
پیام ها
۱- گفتگو با خداوند، کلید رشد و تربیت انسان است. «قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی»
۲- میان دعاى انسان و ربوبیّت خداوند، رابطه‌اى تنگاتنگ است. (اکثر دعاهاى قرآن همراه «رَبَّنا»* آمده است). «رَبُّکُمُ ادْعُونِی»
۳- خداوند، از ما خواسته که به درگاه او دعا کنیم. «قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی»
۴- در دعا فقط خدا را بخوانیم، نه خدا و دیگران را در کنار هم. «ادْعُونِی»
۵- خداوند نیازهاى ما را مى‌داند، ولى دستور دعا نشانه‌ى آن است که درخواست ما آثارى دارد. «ادْعُونِی»
۶- بین دعا و استجابت هیچ فاصله‌اى نیست. «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ» (حتّى حرف «فاء» یا «ثم» نیامده است. اگر مى‌فرمود: «فاستجب» یعنى بعد از مدّت کمى مستجاب مى‌کنم و اگر مى‌فرمود: «ثم استجب» یعنى بعد از مدّت طولانى.)
۷- در دعا و اجابت واسطه‌اى در کار نیست. «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ»
۸- استجابت دعا وعده الهى است. «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»
۹- اگر دعایى مستجاب نشد لابد به سود ما نبوده است، چون فرمود: «أَسْتَجِبْ لَکُمْ» آنچه را به نفع شما باشد مستجاب مى‌کنم.
«۱». شورى، ۲۶.
«۲». مؤمن، ۱۴.
«۳». اعراف، ۵۵.
«۴». اعراف، ۵۶.
«۵». انعام، ۵۲.
جلد ۸ – صفحه ۲۸۱
۱۰- دعا نکردن، نشانه‌ى تکبّر است. «یَسْتَکْبِرُونَ»
۱۱- دعا، درمان تکبّر است. «یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی»
۱۲- دعا، خود عبادت است. «یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی»
۱۳- دعا عبادتى مخصوص و الهى است. «عِبادَتِی»
۱۴- مجازات خداوند عادلانه و متناسب با نوع رفتار و کردار آدمى است. استکبار امروز، سرافکندگى فردا را به دنبال دارد. «یَسْتَکْبِرُونَ- داخِرِینَ»