پیامبر(ص) چه چیزهایی را به عنوان أفضل الجهاد معرفی می‌کند؟
در احادیث صحیح[۹] چند چیز به عنوان افضل الجهاد معرفی شدهاند که عبارتند از:
الف: گفتن سخن حق و عدل در برابر پادشاه زورگو:
پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید:
«أَفْضَلُ الْجِهَادِ کَلِمَهُ عَدْلٍ عِنْدَ سُلْطَانٍ جَائِرٍ»[۱۰]
(افضل الجهاد گفتن سخن عدل در برابر پادشاه ستمگر است.)
به نظر من[۱۱] – والله اعلم – چون در قتال و جنگ دو طرف مسلح هستند و احتمال کشته شدن هر یک از طرفین وجود دارد، همان طور که احتمال زنده ماندن یکی از طرفین وجود دارد، پس مؤمن به زنده ماندنش و کشتن دشمن و انتقام گرفتن از او امیدی دارد، ولی در گفتن سخن حق در برابر پادشاه ستمگر فقط یکی از طرفین یعنی پادشاه مسلح است نه حق‌گو و فقط احتمال کشته شدن یکی از طرفین یعنی حق‌گو وجود دارد، نه پادشاه!
چون حق‌گو جانش را بر سر زبانش می‌گذارد و می‌داند که یا کشته می‌شود یا باعث بیداری و هدایت ستمگر می‌شود و هیچ امیدی به کشته شدن و انتقام گرفتن از ستمگر وجود ندارد.[۱۲]
علت دیگر افضل بودن این نوع از جهاد این است که از شکاف و انحراف داخلی جلوگیری می‌کند که به مراتب از خطر دشمن خارجی زیان‌بارتر است.
ب: جهاد با نفس و خواهشات آن
پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید:
« أَفْضَلُ الْجِهَادِ أَنْ تُجَاهِدَ نَفْسَکَ وَهَوَاکَ فِی ذَاتِ اللَّهِ»[۱۳]
« افضل الجهاد این است که به خاطر خدا با نفس و هوایت جهاد کنی.»
چرا مجاهده‌ی با نفس و خواهشات آن افضل الجهاد است و قتال افضل الجهاد نیست؟
به نظر من – والله اعلم – چون دشمن فقط در میدان نبرد و زمان جنگ با انسان می‌جنگد و قابل رؤیت هم هست، در حالی که نفس همواره و در همه جا با انسان می‌جنگد و به خاطر این که دیده نمی‌شود از او و نقشه‌هایش غافل می‌شود و در حالی که نمی‌داند ضربات خود را وارد می‌کند. کسی که با نفس و هوایش جهاد کند و بتواند آن را تزکیه کند در واقع رستگار شده است:
« وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا * قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا * وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا » شمس/۷-۱۰
« و سوگند به نفس آدمی ، و به آن که او را ساخته و پرداخته کرده است. سپس بدو گناه و تقوا را الهام کرده است. ( قسم به همه اینها ! ) کسی رستگار و کامیاب می‌گردد که نفس خویشتن را ( با انجام طاعات و عبادات ، و ترک معاصی و منهیّات ) پاکیزه دارد و بپیراید. و کسی ناامید و ناکام می‌گردد که نفس خویشتن ( و فضائل و مزایای انسانیّت خود را در میان کفر و شرک و معصیت ) پنهان بدارد و بپوشاند ، و ( به معاصی ) بیالاید .»
ج: حجِ مقبول بهترین و زیباترین جهاد زن
از ام المؤمنین عایشه – رضی الله عنها – روایت شده است که گفت: گفتم: ای رسول خدا! آیا همراه شما جنگ و جهاد نکنیم؟
فرمود: «لَکِنَّ أَحْسَنَ الْجِهَادِ وَأَجْمَلَهُ الْحَجُّ، حَجٌّ مَبْرُور»
«ولی بهترین و زیباترین جهاد حج است، حج مقبول»
عایشه – رضی الله عنها – گوید: بعد از شنیدن این سخن از رسول الله دیگر حج را رها نمی‌کنم.[۱۴]
در روایت دیگری آمده است که عایشه – رضی الله عنها – گفت: گفتم: ای رسول خدا! آیا همراه تو برای جهاد خارج نشویم، چون من کاری را در قرآن نمی‌بینم که برتر از جهاد باشد؟
فرمود:«لا، و لَکِنَّ أَحْسَنَ الْجِهَادِ وَأَجْمَلَهُ الْحَجُّ، حَجٌّ مَبْرُور»[۱۵]
«ولی بهترین و زیباترین جهاد حج است، حج مقبول»
توجه: بهترین و زیباترین جهاد زن حج مقبول است پس بهترین و زیباترین جهاد مرد چیست؟
با توجه به آیات و احادیثی که تا به حال خواندیم بسته به شرایط، وضعیت، زمان و مکان و جایگاه و موقعیت هر مرد می‌تواند جهاد با قرآن، جهاد مالی و جانی، گفتن سخن حق در برابر پادشاه ستمگر، جهاد با نفس و هوای آن و … باشد.
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلّم:
«أفْضَلُ الجِهادِ مَن أصْبَحَ لا یَهُمُّ بظُلْمِ أحدٍ.»
«برترین جهاد، جهاد کسى است که صبح خود را با این نیت آغاز کند که به احدى ستم روا ندارد.»
أفضَلُ الجِهادِ کَلِمَهُ حَقٍّ عِندَ سُلطانٍ جائرٍ .
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : برترین جهاد، سخن حق در برابر پیشواى ستمگر است.
أفضل الْجِهَادِ حَجٌّ مَبْرُور. بهترین جهاد حج مبرور است