مکی و ۳ آیه است.
آیه‌ی ۳-۱:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ
به نام خداوند رحمتگر مهربان
وَ الْعَصْرِ (۱)
سوگند به عصرِ [غلبه حقّ بر باطل]،
إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ (۲)
که واقعاً انسان دستخوشِ زیان است.
إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ (۳)
مگر کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده و همدیگر را به حقّ سفارش و به شکیبایی توصیه کرده‌اند.
﴿وَ الْعَصْرِ ﴾ «سوگند به زمان».
﴿إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ﴾ «که انسان در زیانکاری است».
﴿إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾ «مگر آنان که ایمان آورده و کارهای شایتسه کرده و همدیگر را به حق سفارش و همدیگر را به شکیبایی توصیه نموده‌اند».
خداوند به زمان که شب و روز است و بستری برای کارهای بندگان و اعمالشان است سوگند می‌خورد که همه انسان‌ها زیانمند می‌باشند. و زیان کار ضد سودمند است. زیان مراتب متفاوتی دارد.
گاهی زیان مطلق خواهد بود مانند کسی که دنیا و آخرت را از دست داده و نعمت‌ها را از دست او رفته و سزاوار دوزخ گردیده است.
و گاهی انسان از بعضی جهات زیانمند می‌شود و از بعضی جهات زیانمند نخواهد بود. بنابراین فرمود: هر انسانی زیانکار است مگر کسی که دارای چهار صفت باشد:
اول: ایمان داشتن به انچه خداوند بدان امر نموده است. و ایمان بدون علم و آگاهی حاصل نمی‌شود. پس علم شاخه‌ای از ایمان داشت و بدون علم، ایمان حاصل نمی‌گردد.
دوم: کار شایسته است، و این همه کارهای خوب را شامل می‌شود. کارهای ظاهری و باطنی اعم از واجب و مستحب که متعلق به حقوق خدا و حقوق بندگانش میباشد.
سوم: توصیه به حق که ایمان و عمل صالح است. یعنی یکدیگر را به این توصیه کنند و تشویق نمایند.
چهارم: توصیه و سفارش به صبر و شکیبایی بر عبادت خدا و صبر بر عدم ارتکاب گناهان و صبر نمودن بر بلاهای دردناکی که از سوی خدا می‌آید.
پس با دو امر اول بنده خودش را کامل می‌گرداند و با دوامر آخر دیگران را به کمال می‌رساند. و با کامل شدن این چهار چیز،بنده از متضرّر شدن سالم مانده و فایده بزرگی را به دست می‌آورد.
محتوای سوره
در این سوره سخن از زیانکار بودن همه انسان‌ها به میان می‌آید، و فقط یک گروه را که :
- ایمان آورده‌اند
- عمل صالح انجام می‌دهند
- یکدیگر را به حق سفارش می‌کنند و
- یکدیگر را به صبر توصیه می‌کنند
را استثنا کرده و زیانکار نمی‌داند. سفارش یکدیگر به حق و صبر هر دو از اعمال صالح محسوب می‌شود، اما جداگانه ذکر شدن این دو عمل صالح اینطور معنا می‌دهد که طبق قرآن خدا توجه بیشتری به این دو عمل صالح دارد به بیان دیگر این سوره همراهی علم و عمل را موجب سعادت و نجات بشر می‌داند
این سوره در اشعار مولانا در دفتر سوم مثنوی معنوی بدین صورت ذکر شده‌است:
| گفت لقمان صبر هم نیکو دمیست | که پناه و دافع هر جا غمیست | |
| صبر را با حق قرین کرد ای فلان | آخر والعصر را آگه بخوان | |
| صد هزاران کیمیا حق آفرید | کیمیایی همچو صبر آدم ندید |
امید مجد سوره عصر را چنین منظوم کرده‌است[۹]:
| سرآغاز گفتار نام خداست | که رحمتگر و مهربان خلق راست | |
| قسم باد بر عصر کاین آدمی | ٰٰزیان‌ها رسانَد به خود هر دمی | |
| به جز مؤمنان به پروردگار | که پیوسته نیکند و پرهیزکار | |
| سفارش نمایند هم را مدام | به حق و شکیبایی و اهتمام |
این سوره در اشعار کودکانه نیز معرفی شده است از جمله[۱۰]:
| به عصر قسم خورد خدا | تو این سوره ، بچه ها | |
| می کنه آدم زیان | اگه نباشه ایمان | |
| کارهای خوب که باشه | خدا هم راضی می شه | |
| توکل کن بر خدا | همیشه و هر کجا | |
| صبور باشید تو کارها | باشید یه یاد خدا |
پایان تفسیر سوره‌ی عصر.